وفای مُشَکّک در فلسفۀ مولانا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز

چکیده

اندیشۀ مولانا دارای نظامِ معرفتیِ منسجمی است که از ویژگی‌های کلیِ یک نظامِ معرفتی برخوردار است و نظمِ معنویِ خاصی را تداعی می‌کند؛ این نظام با همۀ تفاوت‌ها، در امهاتِ مباحث با آموزه‌های بسیاری از حکمای اسلامی در موضوعاتِ مختلف هماهنگی دارد و یا دست‌کم قابلِ تطبیق است؛ یکی از اصل‌های مهمِ مشترک در میانِ آموزه‌های حکمت اسلامی و عرفان مولوی، اصلِ تشکیک و لازمه‌های آن مانندِ مراتبی بودنِ هستی و معرفت است. تحققِ تشکیکی هریک از شاخه‌های وجود و معرفت، وجودِ نظمِ شگفت‌انگیزی از معانی در عالمِ معنا را جلوه‌گر می‌سازد. ویژگی کلی نظامِ معرفتی مطرح در عالم اسلام این است که بر سه‌گانه‌های «مجردِ محض، برزخ و مادی محض» مبتنی است؛ و سه‌گانه‌های مختلفی در حوزه‌های مختلفِ وجودی و معرفتی بر اساسِ این اصلِ کلی قابلِ طرح است. شئون سه‌گانۀ حق‌تعالی، مراتب سه‌گانۀ عالم، مراتب سه‌گانۀ نیروهای انسان، و نیز مراتبِ سه‌گانۀ حالاتِ انسانی یعنی بیداری، خواب و مرگ، با موضوعِ حاضر ارتباطی وثیق و عمیق دارد. حال موضوعِ مهمِ «وفا» نیز باید نسبتی با این نظامِ وجودی و معرفتی داشته باشد و جایگاهی در منظومۀ معرفتی مولانا به خود اختصاص دهد. ما ضمنِ اشاره‌ به جایگاهِ وفا در نظامِ اندیشۀ مولانا در قالبِ نموداری، جوانبِ این موضوع را بررسی می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

..

  1. قرآن کریم.
  2. ایزوتسو، توشیهیکو (1388)، مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: فروزان.
  3. بابایی، علی (1398ش)، «بررسی تطبیقی سه‌گانه‌های حکمت اسلامی و عرفان مولوی»، جاویدان خرد، شمارۀ 33، 47ـ71.
  4. ــــــــــ (1398)، سه‌گانه‌های عالم معرفت (شاکلۀ حکمت و عرفان و هنر اسلامی)، اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.
  5. افرام بستانى، فؤاد (1375)، فرهنگ ابجدی، تهران: اسلامی.
  6. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1374)، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: الدار الشامیه.
  7. الجیلى عبد الکریم ، (2004)، المناظر الالهیة (شرح مشکلات الفتوحات المکیة لابن عربی)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  8. سبزوارى، ملاهادی (1374)، شرح مثنوى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
  9. غزالى، محمد (1386)، احیاء علوم الدین، ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمى، تهران: نشر علمى و فرهنگى.
  10. قمی، عباس (بی‌تا)، مفاتیح الجنان، قم: نشر اجود.
  11. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، ج74، آنلاین: https://hadith.inoor.ir/fa/hadith/268701/translate
  12. ملاصدرا، محمد ابن ابراهیم (1368)، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیۀ علامه طباطبائى). قم: مصطفوی.
  13. ــــــــــ (1366)، شرح اصول الکافی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
  14. مولوی، جلال‌الدین محمد (1373)، مثنوى معنوى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
  15. ــــــــ (1384)، دیوان کبیر شمس، تهران: طلایه.
  • تاریخ دریافت: 15 آذر 1401
  • تاریخ بازنگری: 15 دی 1401
  • تاریخ پذیرش: 15 اسفند 1401
  • تاریخ انتشار: 01 دی 1401