مطالعات عرفانی
تحلیل و بررسی مشرب عرفانی شیخ ابواسحاق کازرونی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه ادبیات دانشگاه اصفهان
2 دانشیار گروه ادبیات دانشگاه اصفهان
3 دانشجوی دکترای ادبیات عرفانی دانشگاه اصفهان
چکیده
ابواسحاق ابراهیم بن شهریار کازرونی، ملقب به شیخ غازی و شیخ مرشد، از مشایخ صوفیه در قرن چهارم و پنجم هجری و پایه‌گذار طریقۀ کازرونیه در فارس، تأثیر بسیاری در ترویج عرفان اسلامی داشته است. با وجود تحقیقات گسترده دربارۀ زندگی و احوال شیخ ابواسحاق، برخی ابعاد طریقۀ عرفانی او هنوز ناشناخته است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و استناد به منابع موثق و دست‌اول، تصویری روشن و علمی از مشرب عرفانی شیخ ابواسحاق ارائه می‌شود. این هدف با استفاده از الگویی متشکل از پاسخ‌های مشروح به چند سؤال محقق می‌گردد: در طریقۀ عرفانی شیخ ابواسحاق، مبدأ و مقصد سلوک کجاست؟ میان مبدأ و مقصد چند منزل با چه ترتیبی قرار گرفته‌اند؟ میزان اهمیت منازل چقدر است؟ توانایی‌های لازم برای کسب دستاوردهای هر منزل کدام‌اند و چگونه حاصل می‌شوند؟ در منابع پاسخ دقیقی برای همۀ این سؤالات یافت نشد؛ اما بر اساس قراین، نتایج حاصل بدین قرار است: در مشرب عرفانی شیخ مبدأ توبه، مقصد توحید و منازل زهد، ورع، فقر، صبر، توکل، رضا، مراقبه، محاسبه، محبت، خوف و رجا، اُنس، اطمینان، مشاهده، عشق، صحو، اخلاص، فناء فی الله و بقاء بالله، میان آن‌ها قرارگرفته‌اند که در بین این منازل ورع نقش برجسته‌تری دارد. ابواسحاق رویکردی فعال در عرفان داشته و با سامان‌دهی تشکیلات نظامی و جهاد با غیرمسلمانان به ترویج اسلام پرداخت؛ همچنین با احداث خانقاه‌ها و ارائۀ خدمات به فقرا و مسافران، طریقۀ کازرونیه را به جریانی دیرپای که گسترۀ فعالیت آن چندین قرن از آناتولی تا هند و چین ادامه داشته، تبدیل کرد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ابن‌بطوطه (1361)، سفرنامۀ ابن‌بطوطه، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: علمی و فرهنگی.
- ابن‌عثمان، محمود) 1358)، فردوس المرشدیة فی اسرار الصمدیه- سیرت‌نامۀ شیخ ابواسحاق کازرونی، به‌کوشش ایرج افشار، چ۲، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
- اژدری، راضیه (1391)، بررسی محتوایی فردوس المرشدیة فی اسرار الصمدیه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا(س)، استاد راهنما: سهیلا صلاحی‌مقدم.
- انصاری، خواجه عبدالله (1388)، صد میدان، تصحیح و تحشیه: سرژ دوبورکوی، به‌اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.
- انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
- بحرانی‌پور، علی، و زراعی، سیده زهرا (1392)، «بررسی ساختار اجتماعی دیاسپوراهای تجاری مسلمانان در مالابا و نقش صوفیان ایرانی در سده‌های هفتم و هشتم هجری قمری»، پژوهشنامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شمارۀ ۲، 61ـ۸۱.
- جامی، نورالدین عبدالرحمن (1858م)، نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح ویلیام ناسولیس، مولوی غلام عیسی، و مولوی عبدالحمید، کلکته: مطبعة لیسی.
- جرجانی، سید شریف علی بن محمد (1370) تعریفات، چ۴، تهران: ناصرخسرو.
- جهانگشای خاقان، تاریخ شاه اسماعیل (1364)، مقدمه و پیوست‌ها: الله دنا مضطر، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- حسینی فسایی، میرزا حسن (1367)، فارس‌نامۀ ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
- خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام (1380)، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
- خیراندیش، عبدالرسول، و رحیمی جابری، اعظم (1398)، «شکل‌گیری و گسترش خانقاه‌های مرشدیه در هند و چین (سدۀ هشتم هجری)»، فصلنامۀ تاریخ اسلام، سال بیستم، شمارۀ 77، 219ـ266.
- دیلمی، ابوالحسن (1363)، سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله ابن‌خفیف شیرازی، ترجمۀ رکن‌الدین یحیی بن جنید شیرازی، تصحیح ا. شیمل. ماری-طاری، به‌کوشش توفیق سبحانی، تهران: بابک.
- رحیمی جابری، اعظم (1397)، «نقش شیخ ابواسحاق کازرونی در گسترش اسلام در کازرون (نیمۀ دوم قرن چهارم تا اوایل قرن پنجم هجری)»، پژوهشنامۀ تاریخ‌های محلی ایران، سال هفتم، شمارۀ ۱ (پیاپی 13)، 11ـ26.
- روزبهان بقلی (1393)، منطق الاسرار ببیان الانوار، تصحیح سید علی‌اصغر میرباقری فرد و زهره نجفی، تهران: سخن.
- زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین‌الدین (1350)، شیرازنامه، به‌کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1367)، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
- سجادی، سید ضیاءالدین (1393)، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، چ۱۸، تهران: انتشارات سمت.
- سهروردی، شهاب‌الدین (1392)، عوارف المعارف، ترجمۀ ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی، به‌اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
- عبادی کازرونی، جلال‌الدین محمد (1382)، «ذیل کتاب تحفة المرشدین من حکایات الصالحین»، تصحیح عارف نوشاهی و معین نظامی، معارف، تیرماه، دورۀ بیستم، شمارۀ 5، 97ـ139.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1390)، تذکرة الاولیاء، تصحیح رینولد الن نیکلسون، به‌کوشش روح‌الله هادی، چ۲، تهران: نشر پیامبر.
- ــــــــــــ (1905م)، تذکرة الاولیاء، تصحیح رینولد الن نیکلسون، مطبعۀ لیدن.
- ــــــــــــ (1398)، تذکرة الاولیاء، مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- عرفانی واحد، فاطمه، واثق عباسی، عبدالله، و مشهدی، محمدامیر (1394)، «مرشدیه و بازتاب آن در شبه‌قاره»، فصلنامۀ مطالعات شبه‌قارۀ دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال هفتم، شمارۀ 23، 96ـ77.
- عمری مرشدی، شمس‌الدین محمد بن سلیمان (1383)، معدن الدُّرر فی سیرة الشیخ حاجی عمر، تصحیح و مقدمه و تعلیقات: عارف نوشاهی، معین نظامی، چ۱، تهران: نشر کازرونیه.
- غزالی، ابوحامد محمد (1383)، کیمیای سعادت، به‌کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1396)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح سیده مریم روضاتیان، و سید علی‌اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.
- کاشانی، عزالدین محمود (1367)، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه، به‌کوشش جلال‌الدین همایی، تهران: بی‌نا.
- کاوتس، رالف (1392)، چشم‌اندازهایی از جادۀ ابریشم دریایی از خلیج فارس تا دریای شرقی چین، ترجمۀ محمدباقر وثوقی و پریسا صیادی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
- کربن، هانری (1371)، تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ اسدالله مبشری، چ۴، تهران: امیرکبیر.
- کیانی، محسن (1369)، تاریخ خانقاه در ایران، تهران: طهوری.
- گونبال، سِوال (1395)، تأثیر طریقت کازرونیه بر آناتولی؛ با نگاهی به دو نسخه: فردوس المرشدیة فی اسرار الصمدیة و مرصد الاحرار الی سیر مرشد الابرار، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، استاد راهنما: روح‌الله هادی.
- مظفریان، منوچهر (1373)، کازرون در آیینۀ فرهنگ ایران، چ۱، شیراز: نوید
- حمدالله مستوفی (1381)، تاریخ گزیده، به‌اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
- مکّی، ابوطالب (1995م)، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، به‌کوشش سعید نسیب مکارم، بیروت: بی‌نا.
- ــــــــــــ (1417ق)، قوت القلوب فی معاملة المحجوب، تصحیح باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- میرباقری فرد، سید علی‌اصغر (1391)، «عرفان عملی و نظری یا سنت اول و دوم عرفانی»، پژوهش‌های ادب عرفانی، تابستان، شمارۀ 22، 65ـ88.
- ــــــــــــ (1394)، تاریخ تصوف، سیر تطور عرفان اسلامی از قرن هفتم تا قرن دهم هجری، تهران: سمت.
- میرباقری فرد، سید علی‌اصغر، و رئیسی، احسان (1396)، «روش تبیین سنت و مشرب عرفانی (نمونۀ مطالعاتی: عزیز نسفی)»، دوفصلنامۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهراء، بهار و تابستان، سال نهم، شمارۀ 16، 171ـ202.
- میرباقری فرد، سید علی‌اصغر، و محمدی، معصومه (1396)، مثنوی معنوی گزیده و شرح دفتر اول، تهران: سخن.
- نسفی، عزیز بن محمد (1391)، بیان التنزیل: شرح احوال، تحلیل آثار، تصحیح و تعلیقات سید علی‌اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.
- نورایی، الیاس (1391)، خورشید کازرون، پژوهشی در احوال و افکار شیخ ابواسحاق کازرونی، تهران: یار دانش.
- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1393)، کشف المحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی،چ۹، تهران: انتشارات سروش.
)
دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 36
36دی 1401صفحه 287-320
- تاریخ دریافت: 02 آذر 1401
- تاریخ بازنگری: 15 دی 1401
- تاریخ پذیرش: 15 اسفند 1401
- تاریخ انتشار: 01 دی 1401