نوع مقاله : مقاله علمی -ترویجی

نویسندگان

• مرضیه دشت بش پودنک ¹
• اعظم پوینده پور ²

¹ دکترای زبان و ادبیات فارسی ، گرایش عرفان اسلامی

² استادیار زبان و ادبیات فارسی (گرایش عرفان اسلامی)، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول)

چکیده

رئالیسم عرفانی یک شیوۀ بالقوۀ روایی در ادبیات داستانی به‌ویژه تذکره‌نگاری‌های صوفیانه و حکایت‌های عارفانه است که رویدادهای شگفت، خارق‌العاده و کرامات اولیا در این نوع از رئالیسم، در بستری کاملاً واقع‌گرایانه رخ می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که آن‌ها را همانند واقعیتی عینی و ملموس، قابل قبول و باورپذیر می‌کند. مسئلۀ اساسی در این پژوهش که به‌شیوۀ کتابخانه‌ای و تحلیلی‌توصیفی صورت گرفته است، وجود و بروز چنین شیوۀ روایی در داستان‌های کشف المحجوب و تبیین شاخصه‌هایی همچون شیوۀ روایت، تأثیر شگرف درون‌مایه بر ساختار داستان، لحن شاعرانگی و باورپذیری ا‌ست که ازجمله ویژگی‌های ساختاری این نوع از رئالیسم است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که این شیوۀ روایی- داستانی و این نوع از رئالیسم نه‌تنها در حکایت‌ها و داستان‌های کشف المحجوب، بلکه در تمامی حکایات و قصص عرفانی نمایان و مشهود است و تمامی تذکره‌های عرفانی ظرفیت و قابلیت تحلیل و بررسی از منظر رئالیسم عرفانی را دارا هستند و این نوع از رئالیسم را می‌توان به‌عنوان سبک و مکتب خاص متون متصوفه و داستان عرفانی در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

• رئالیسم عرفانی
• شاخصه‌های ساختاری
• باورپذیری
• شیوۀ روایت