نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد لطفی ¹
• احمد ولیعی ابرقویی ²

¹ حسین آباد مژده

² استاد دانشگاه تهران

چکیده

مسألۀ اختیار یکی از پیچیده ترین مسائل علوم انسانی می‌باشد که اذهان بسیاری از نخبگان این حوزه را در طول تاریخ، معطوف خود ساخته است. از جملۀ این افراد، عارفان اسلامی می‌باشند که براساس مبانی کشفی خود، در صدد پاسخ به این مسأله برآمده اند. از اصلی‌ترین مبانی عرفان اسلامی که در حلّ مسألۀ اختیار استفاده نموده و تصویر عمیقی از حقیقت آن را به ارمغان آورده اند، نظریۀ اعیان ثابتۀ می‌باشد. با این حال برخی، اعتقاد به اعیان ثابته را ملازم جبرِ توأمان، برای خدا و انسان پنداشته اند؛ بنابراین شایسته است که پژوهشی مستقل در چیستی اختیار براساس نظریۀ اعیان ثابته صورت پذیرد. این تأمل اولاً مستلزم تبیین جایگاه اعیان ثابته در عرفان اسلامی و ثانیاً تبیین حقیقت اختیار مبتنی بر آن می‌باشد. این مقاله با روش تحلیلی - اسنادی، عهده دار پژوهش در این رابطه است. از رهگذر این پژوهش، مشخص می‌شود که تفسیر دقیق جایگاه اعیان ثابته نه تنها منافاتی با اختیار ندارد، بلکه هر عین، به حسب مختصات خود، طلب ظهور خاصّ خود را کرده و در نتیجه به لسان استعدادی که دارد، ارادۀ بروز در خارج را هویدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• اعیان ثابته
• عرفان اسلامی
• انسان
• جبر و اختیار