اعیان ثابته خاستگاه حل مسئله جبر و اختیار

لطفی, محمد; ولیعی ابرقویی, احمد

اعیان ثابته خاستگاه حل مسئله جبر و اختیار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ حسین آباد مژده

² استاد دانشگاه تهران

چکیده

مسألۀ اختیار یکی از پیچیده ترین مسائل علوم انسانی می‌باشد که اذهان بسیاری از نخبگان این حوزه را در طول تاریخ، معطوف خود ساخته است. از جملۀ این افراد، عارفان اسلامی می‌باشند که براساس مبانی کشفی خود، در صدد پاسخ به این مسأله برآمده اند. از اصلی‌ترین مبانی عرفان اسلامی که در حلّ مسألۀ اختیار استفاده نموده و تصویر عمیقی از حقیقت آن را به ارمغان آورده اند، نظریۀ اعیان ثابتۀ می‌باشد. با این حال برخی، اعتقاد به اعیان ثابته را ملازم جبرِ توأمان، برای خدا و انسان پنداشته اند؛ بنابراین شایسته است که پژوهشی مستقل در چیستی اختیار براساس نظریۀ اعیان ثابته صورت پذیرد. این تأمل اولاً مستلزم تبیین جایگاه اعیان ثابته در عرفان اسلامی و ثانیاً تبیین حقیقت اختیار مبتنی بر آن می‌باشد. این مقاله با روش تحلیلی - اسنادی، عهده دار پژوهش در این رابطه است. از رهگذر این پژوهش، مشخص می‌شود که تفسیر دقیق جایگاه اعیان ثابته نه تنها منافاتی با اختیار ندارد، بلکه هر عین، به حسب مختصات خود، طلب ظهور خاصّ خود را کرده و در نتیجه به لسان استعدادی که دارد، ارادۀ بروز در خارج را هویدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

منابع

آشتیانی، سید جلال‌الدین. (1370). شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم. چ3. تهران: امیرکبیر.

ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1393). فصوص الحکم. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولی.

ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1946). الفتوحات المکیه. بیروت: احیاء الثراث العربی.

جامی، عبدالرحمن. (1386). الدرة الفاخره. نیکولا هیر و علی موسوی بهبهانی. تهران: بی‌نا.

جعفری، محمدعیسی. (1388). بررسی دیدگاه ابن‌عربی در مسئلۀ جبر و اختیار. فصلنامۀ تخصصی ادیان و مذاهب، شمارۀ 41، 1388.

حسینی‌فر، رضا و خداداد، زینب. (1397). بازخوانی جبر و اختیار در ساحت آموزه‌های عرفانی. آینۀ معرفت، 18 (57)، 47-70.

خمینی، روح‌الله. (1395). مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة. ترجمۀ حسین مستوفی. چ3. بی‌جا: انتشارات پاچ و نشر عروج.

خمینی، روح‌الله. (1362). طلب و اراده. ترجمۀ سید احمد فهری. تهران: انتشارات علمی ‌و فرهنگی.

دادبه، اصغر. (1388). نگاه دیگرگونۀ مولانا به مسئلۀ جبر و اختیار. پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب، شمارۀ 9، 87-118.

شبستری، محمود بن عبدالکریم. (1382). گلشن راز. قم: یلدا قم.

شیرازی، صدرالدین. (1981). الحکمة المتعالیه فی اسفار الاربعة العقلیه. چ3. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.

شیرازی، صدرالدین. (1386). ایقاظ النائمین. تهران: انتشارات بنیاد حکمت صدرا.

طباطبایی، محمدحسین. (1419ق). الرسائل التوحیدیه. بیروت: مؤسسة النعمان.

فضلی، علی. (1390). هستی‌شناسی عرفانی از دیدگاه میرزا هاشم اشکوری. قم: انتشارات ادیان.

قونوی، صدرالدین. (1393). نفحات الالهیه. ترجمۀ محمد خواجوی. چ5. تهران: انتشارات مولی.

قیصری، داود. (1375). شرح فصوص الحکم. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولی.

لاهیجی، محمد. (1253). تفسیر شریف لاهیجی. به کوشش جعفر پژوم. چ1. تهران: انتشارات علمی.

نسفی، عزیزالدین. (1386). کتاب انسان کامل. تهران: انتشارات طهورا.

یزدان‌پناه، سید یدالله. (1393). مبانی و اصول عرفان نظری. چ2. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).