عقل در عرفان ادویته‌ودانته و مقایسۀ آن با عرفان اسلامی (با تأکید بر آراء شنکره‌آچاریه و ابن‌عربی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

2 دانش‌آموخته دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله به بررسی و مقایسۀ جایگاه عقل در مکتب فلسفی‌عرفانی ادویته‌ودانته و عرفان اسلامی می‌پردازد. هدف تحقیق تعمیق گفت‌وگوهای بین‌الادیانی و معرفی بهتر عرفان اسلامی و درک زوایای نظری آن است. در این پژوهش با استفاده از روش تحقیق کتابخانه‌ای ضمن مطالعۀ متون فلسفی و عرفانی مرتبط به ادویته‌ودانته و عرفان اسلامی، به استخراج دیدگاه‌های دو مکتب دربارۀ عقل، ابعاد و نقش آن در سلوک عرفانی پرداخته شد. یافته‌های تحقیق گویای آن است که در هر دو سنت عرفانی، عقل نقش مهمی در شناخت و درک حقیقت مطلق دارد، اما این حقیقت فراتر از توان ادراکی عقل انسان است. هر دو مکتب محدودیت‌هایی برای عقل قائل‌اند و تزکیۀ نفس را در کنار رشد عقلی امری برای تجربۀ مستقیم حقیقت نهایی ضروری می‌دانند. دو مکتب تفاوت‌های مهمی در تعریف حقیقت نهایی، نوع وحدت آن با جهان و نقش وحی الهی در کشف آن دارند. علاوه‌بر این‌ها، هدف نهایی عرفان اسلامی وصول به مقام فنا یا تقرب به خداوند و هدف نهایی ادویتا ودانتا رهایی از تناسخ و تحقق وحدت آتمان با برهمن است.

کلیدواژه‌ها

منابع

ابن‌ترکه اصفهانی، صائن‌الدین. (1387). تمهید القواعد. تحقیق سید جلال آشتیانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1370). فصوص الحکم. تعلیقات ابوالعلاء عفیفی. تهران: الزهراء.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (بی‌تا). الفتوحات المکیه. بیروت: دار احیاء التراث العربی
ابوالقاسمی، مریم. (1389). بررسی تطبیقی عرفان ایرانی با ادیان و مکتب‌های فلسفی و عرفانی هند. مجلۀ مطالعات عرفانی، شمارۀ 10، 45-70.
داسگوپتا، سورندراناته. (1395). سیر تحول عرفان هندی. ترجمۀ ابوالفضل محمودی. تهران: انتشارات حکمت.
رحیمی، علی‌اصغر. (1391). آدویت ودانتا: مبانی و اصول. تهران: انتشارات حکمت.
رهنمایی، حسین. (1402). تیراژۀ باورها. قم: انتشارات جهاد دانشگاهی.
شیواناندا، سوامی. (۱۳۹۷). چهارده درس راجایوگا. ترجمۀ مهدخت پریشان‌زاده. تهران: ماهنامۀ دانش یوگا.
غزالی، ابوحامد محمد. (1990). تهافت الفلاسفه. بیروت: دارالکتب العلمیه
غزالی، ابوحامد محمد. (1988). المنقذ من الضلال. قاهره: دارالکتب الحدیثه.
غزالی، ابوحامد محمد. (1368). کتاب الاربعین. ترجمۀ برهان‌الدین حمدی. تهران: اطلاعات.
فضلی، علی. (1401). نقد عرفان به عقل، تاریخ فلسفۀ اسلامی. مؤسسۀ آموزش عالی آل طه، 1 (2)، 31-56.
قونوی، صدرالدین. ( 1380). اعجاز البیان. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
قیصری، داود. (1386). شرح فصوص الحکم. تصحیح علامه حسن حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
مایستر، چاد. (1397). آشنایی با فلسفۀ دین. ترجمۀ حسین رهنمایی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1386). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. تصحیح حسن حسن‌زاده آملی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
یزدان پناه، سید یدالله. (1389). مبان و اصول عرفان نظری. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
Aurobindo, S. (1949). The Life Divine. Pondicherry: Sri Aurobindo Ashram Press.
Chandogya Upanishad. (2008). Translated by Swami Lokeswarananda. Kolkata: The Ramakrishna Mission Institute of Culture.
Dasgupta, S. (1975). A History of Indian Philosophy (Vol. 2). Cambridge University Press.
Deussen, P. (2015). The System of the Vedanta: According to Badarayana's Brahma-Sutras and Shankara's Commentary Thereon. Translated by Charles Johnston. New Delhi: Palala Press.
Deutsch, E. (1969). Advaita Vedanta: A Philosophical Reconstruction. Honolulu: University of Hawaii Press.
Doniger, W. (1991). The laws of Manu. Penguin.
Fowler, J. D. (2002). Perspectives of Reality: An Introduction to the Philosophy of Hinduism. Sussex: Sussex Academic Press.
Gambhirananda, S. (Trans.). (2006). The eight Upanishads (Vol. 1): With the commentary of Śaṅkarācārya (3rd ed.). Advaita Ashrama.
Hiriyanna, M. (2005). Outlines of Indian Philosophy. Motilal Banarsidass Publishers.
Mayeda, S. (2006). A Thousand Teachings: The Upadesasahasri of Sankara. Motilal Banarsidass Publishers.
Radhakrishnan, Sarvepalli (1927). Indian Philosophy (Vol. 2). London: George Allen & Unwin Ltd.
Rambachan, A. (1994). The Limits of Scripture: Vivekananda's Reinterpretation of the Vedas. University of Hawaii Press.
Śaṅkarācārya. (1972). Brahma-sūtra-bhāṣya of Śrī Śaṅkarācārya (Swami Gambhirananda, Trans.). Advaita Ashrama.
Shankara, Adi (1965). Brahma Sutra Bhashya. Translated and commented by Swami Gambhirananda. Kolkata: Advaita Ashrama.
Sharma, C. (1993). A Critical Survey of Indian Philosophy. Motilal Banarsidass Publishers.
  • تاریخ دریافت: 30 اردیبهشت 1403
  • تاریخ بازنگری: 03 مرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 16 شهریور 1404
  • تاریخ انتشار: 01 دی 1403