بررسی عوامل گذر از عرفان زاهدانه به عرفان عاشقانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب دانشگاه ادیان و مذاهب قم/

3 دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

عرفان زاهدانه و عرفان عاشقانه دو رویکرد انکارناپذیری هستند که دو دورۀ متفاوت از تاریخ عرفان را به خود اختصاص داده‌اند. ذکر عواملی که باعث گذر عرفان از زاهدانه به عاشقانه می‌شود، از لابه‌لای زوایای پیدا و پنهان اندیشه‌های این دو رویکرد در طول تاریخ تحت عناوین درون‌عرفانی و برون‌عرفانی (نگرشی و غیرنگرشی) و با هدف شناخت بهتر عوامل این گذر، رسالتی است که پژوهش حاضر با روش ترکیبـی (توصیفی‌تحلیلی) آن را بررسی کرده است. این پژوهش با تقسیم عوامل گذر به درون‌عرفانی و برون‌عرفانی به توضیح هریک پرداخته و عوامل درونی عرفانی را که حصری نیست، با عناوینی همچون صراحت موضع اهل‌بیت(ع)، ورود سنگین ادبیات، تفاسیر راهبردی و قیدشکنی برمی‌شمرد و درنهایت با نگاه به عوامل برون‌عرفانی به ذکر دستاوردهای تحولات سیاسی و فرهنگی و تأثیر آن بر این گذر می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

 
منابع
قرآن کریم.
آقانوری، علی. (1387ش). عارفان مسلمان و شریعت اسلام. چ1. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب قم.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن. (1985م). صفة الصفوة. تحقیق محمود فاخوری. بیروت: دارالمعرفه.
ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن. (بی‌تا). تاریخ ابن‌خلدون. چ4. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن. (1327ق). المقدمه. تصحیح محمود محمدشاکر. بی‌جا: دار ابن‌خلدون.
ابن‌سینا، ابوعلی حسین. (1389ش). اشارات. ترجمۀ حسین علی‌اکبری. بی‌جا: فردوس.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1975م). فتوحات مکیه. ترجمۀ عبدالحی حلّاه. بی‌جا: ندوة المؤمنین.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1946م). فصوص الحکم. تحقیق ابوالعلا عفیفی. بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1962م). فصوص الحکم. ترجمۀ ‌هاشم رضی. بی‌جا: علم.
ابن‌فارض، ابوحفص عمر بن علی. (1353). التائیة الکبری. تهران: امیرکبیر.
اصفهانی، ابونعیم. (1996م). حلیة الاولیاء. تحقیق مصطفی عبدالقادر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
انصاری، خواجه عبدالله. (1362ش). طبقات الصوفیه. تحقیق محمدسرور مولایی. تهران: توس.
اوحدی اصفهانی، رکن‌الدین. (1307ش). جام جم. به اهتمام وحید دستگردی. تهران: بی‌نا.
برقعی، سید ابوالفضل. (بی‌تا). حقیقت العرفان. بی‌جا: بی‌نا.
بیات، محمدحسین. (1379ش). عرفان در عصر باباطاهر. مجلۀ زبان و ادب، شمارۀ 11، 169-200.
جامی، عبدالرحمن. (1370ش). نفحات الانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
جامی، عبدالرحمن. (1375ش). نفحات الانس. تصحیح مهدی حیدری. بی‌جا: اعلمی.
جعفرزاده، یوسف. (1390ش). پدیدارشناسی عرفان زاهدانه و عاشقانه در اسلام. فصلنامۀ تخصصی ادیان و عرفان (عرفان اسلامی)، 7 (27)، 91-120.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین. (1389ش). دیوان. تهران: پیام عدالت.
حر عاملی، محمد بن حسن. (بی‌تا). الاثنی عشریه. قم: دارالکتب العلمیه.
خاوری، سید اسدالله. (1383ش). ذهبیه تصوف علمی آثار ادبی. چ2. تهران: دانشگاه تهران.
دشتی، محمد. (1379ش). ترجمۀ نهج البلاغه. قم: حضور.
دهقان، علی. (1393ش). بررسی تصوف عابدانه و عرفان عاشقانه در غزلیات حافظ. فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 10 (37)، 111-143.
رحیمیان، سعید. (1388ش). مبانی عرفان نظری. چ3. تهران: سمت.
رحیمی، روح‌الله. (1389ش). سیر اندیشه‌های عرفان زاهدانه در متون فارسی منثور. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
رضایی، مهدی. (1395ش). بررسی تحولات زمانی تعاریف عرفان و تصوف براساس متون نثر صوفیه تا سدۀ سیزدهم هجری. مجلۀ مطالعات عرفانی، شمارۀ 23، 39-66.
سراج طوسی، ابونصر. (1960م). اللمع فی التصوف. تحقیق عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور. قاهره: دارالکتب الحدیثه.
سعدی، مصلح‌الدین. (1381ش). گلستان. تهران: پیام عدالت.
سعیداسماعیل، محمود. (1998م). فلسفه و عرفان در تصوف اسلامی. بی‌جا: فرزانگان.
سلیم علم‌الدین، سلیمان. (1999م). التصوف الاسلامی. چ1. بیروت: نوفل.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1359ش). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1374ش). عوارف المعارف. ترجمۀ عبدالمؤمن اصفهانی. تصحیح قاسم انصاری. بی‌جا: علمی و فرهنگی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (بی‌تا). المیزان. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1380ش). تذکرة الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1367ش). تحقیق و بررسی در تاریخ تصوف. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
غنی، قاسم. (1380ش). تاریخ تصوف در اسلام. چ8. تهران: زوار.
فارابی، ابونصر. (1381ش). المدینة الفاضله. ترجمۀ محمود میرفخرایی. تهران: دانشگاه تهران.
قربانپور دشتکی، سیمین و حسن‌زاده، اسماعیل. (1396ش). تفکر عرفان دیلمی و گذر جریان فکری تصوف از رویکرد زاهدانه به عاشقانه. مجلۀ مطالعات تاریخ اسلام، 9 (35)، 153-182.
قشیری، عبدالکریم. (2003م). رسالۀ قشیریه. تحقیق محمود زریق و علی عبدالحمید باطه‌چی. دمشق: دارالخیر.
قشیری، عبدالکریم. (2000م). رسالۀ قشیریه. تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف. قاهره: دارالکتب الحدیث.
قمی، شیخ عباس. (1419ق). سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار. تهران: فراهانی.
کلاباذی، ابوبکر محمد بن اسحاق. (1993م). التعرف. تحقیق احمد شمس‌الدین. قاهره: مکتبة الخانجی.
کیانی‌نژاد، زین‌الدین. (1366ش). سیر عرفان در اسلام. چ1. تهران: اشراقی.
مامقانی، عبدالله. (1352ق). تنقیح المقال. نجف: المطبعة المرتضویه.
محاسبی، الحارث. (1988م). الرعایة لحقوق الله. تحقیق عبدالقادر احمدعطا. بیروت: دارالکتب العلمیه.
محقق داماد، محسن. (1380ش). تاریخ فلسفه در اسلام. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مدرسی، محمدتقی. (بی‌تا). العرفان الاسلامی. بی‌جا: دانشوران معاصر.
مرتضوی، منوچهر. (1395ش). مکتب حافظ. چ6. بی‌جا: توس.
مکی، ابوطالب محمد بن علی. (2005م). قوت القلوب فی معاملة المحبوب. تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
موسوی الخمینی، سید روح‌الله. (1394ش). آداب الصلاة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی خمینی، سید روح‌الله. (1372ش). دیوان اشعار. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
مولوی بلخی، جلال‌الدین. (1390ش). مثنوی معنوی. تهران: زوّار.
مولوی بلخی، جلال‌الدین. (1357ش). مثنوی معنوی. شرح سید جعفر شهیدی. تهران: امیرکبیر.
نیشابوری، سید رضا. (1383ش). تاریخ فلسفه در اسلام. تهران: سمت.
یثربی، سید یحیی. (1391ش). عرفان نظری. چ1. قم: بوستان کتاب.
یزدان‌پناه، یدالله. (1393ش). مبانی و اصول عرفان نظری. چ5. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  • تاریخ دریافت: 23 بهمن 1403
  • تاریخ بازنگری: 05 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 02 مرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 17 شهریور 1404