نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمدجواد شمس

دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی

چکیده

معروف کرخی از بزرگان عرفان اسلامی در سدۀ دوم هجری و سرسلسلۀ بسیاری از سلسله‌ها و طریقت‌های عرفانی است؛ که به همین مناسبت او را «شیخ السلسله» و «امام الصوفیه»، و سلسلۀ منتهی به ایشان را «معروفیه» و «ام السلاسل» خوانده‌اند. مهم‌ترین و بحث‌انگیزترین دوران حیاتش، پیوند تاریخی و معنوی او با امام رضا(ع) است؛ که در دو دوره از حیاتش ـ دورۀ کودکی- نوجوانی و دوران پیری ـ اتفاق می‌افتد. دراین‌باره و با این عنوان، پژوهشی انجام نگرفته، اما در برخی از تحقیقات معاصران دربارۀ تصوف و نیز در شرح احوال معروف، ازجمله جستجو در تصوف ایران از زرین‌کوب، و الصلة بین التصوف و التشیع از کامل مصطفی شیبی، و در مقالۀ معروف کرخی، به قلم حسن ذوالفقاری، در نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، اشاراتی دربارۀ پیوند معروف با امام رضا(ع) شده است؛ که البته در بیشتر آن‌ها، این پیوند و ارتباط، مورد تردید و یا حتی ردّ و انکار قرار گرفته است؛ لذا به‌دلیل اهمیت این موضوع در تاریخ تصوف، و پیوند تصوف و تشیع، در این مقاله کوشیده‌ایم با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی‌تحلیلی، این پیوند تاریخی را در هر دو دورۀ حیات معروف کرخی اثبات کنیم. معروف کرخی، در دوران کودکی و نوجوانی خدمت حضرت امام رضا(ع) می‌رسد و به دست آن حضرت مسلمان می‌شود و نزد ایشان به سلوک معنوی می‌پردازد؛ و بعدها در سنین پیری نیز در مدت کوتاهی که امام رضا(ع) به بغداد سفر می‌کند، معروف توفیق خدمتگزاری ایشان را می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

• امام رضا(ع)
• معروف کرخی
• کرخ
• ابن‌جوزی
• سلمی
• قشیری
• عطار