مطالعات عرفانی
اهمیت «تأکید» و روش‌های آن در ساخت اطلاعی گفتمان تعلیمی الانسان الکامل نسفی
نویسندگان
1 مدرس دانشگاه، دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، نویسنده مسئول
2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
بررسی نظام متنی و چگونگی توالی کلمات در بخش‌آغازگر/پایان‌بخش و توجه به ساخت‌اطلاعی، نوع آغاز‌گرها، بی‌نشانی و نشان‌دار بودن ساختار جمله، کارکرد قیدها و ادات نفی در جمله‌ها و بندهای معنایی دو رسالۀ «در بیان آداب اهل تصوف» و «آداب خلوت» از کتاب الانسان الکامل بر اساس رویکرد نقش‌گرای‌هلیدی، متوجه کاربرد مکرر و معنادار انواع مختلفی از ابزارهای بیانی «تأکید» در این متن می‌شویم. ساختارهای نشان‌دار جمله که اغلب دلالت به معنای تأکید دارند، کاربرد گستردۀ آغازگرهای بینافردی (وجه‌نما و زمان‌دار)، کاربرد معنادار قیدهای زمانی دارای مفهوم استمرار و تأکید، ایجاد حصر و قصر با کاربرد قیدهای نفی و تأکید، القای مفهوم تأکید به‌‌همراه حروف ربطی بیانِ حکم و علت، کاربرد تکرار به‌عنوان ابزار تأکیدی، در نهایت حتی کاربرد ابزارهای بیانی تأکید در جمله‌هایی با ساختارهای بی‌نشان، نمایانگر تمرکز گفتمان نویسنده بر مقولۀ تأکید است. نتیجۀ این بررسی که به روش توصیفی‌تحلیلی صورت گرفت و تحلیل این یافته‌هاها در کنار بافت موقعیت تولید اثر، نشان می‌دهد که هدف نگارش در این متن، نه بازگویی مکرر گفته‌های پیشینیان، که جلب توجه مخاطب به این «تأکید و اهمیت» است. گفتمان غالب نسفی در این دو رساله، گفتمانی تعلیمی‌تأکیدی است و نویسنده برای القای این گفتمان از انواع روش‌های تأکید در زبان فارسی بهره می‌گیرد.
کلیدواژه‌ها
- آریا، غلامعلی (1379)، «تصوف و عرفان در عصر ایلخانی (قرون هفتم و هشتم هجری)»، در مجموعه مقالات اولین سمینار تاریخی هجوم مغول به ایران و پیامدهای آن، چ۱، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- اشپولر، برتولد (1351)، تاریخ مغول در ایران، ترجمۀ محمود میرآفتاب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اعلایی، مریم (1388)، «بررسی فرانقش متنی کتاب‌های درسی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین (سمت)»، نشریه عیار، شمارۀ 22، 92ـ113.
- آقاگل‌زاده، فردوس و رضویان، سید حسن (1386)، «بررسی ساخت‌اطلاعی جمله در داستان بوف کور»، زبان و زبان‌شناسی، دورۀ ۳، شمارۀ 6، 1ـ11.
- امینی، رضا (1392)، «تحولات معنایی و ساخت‌اطلاع آغازگرهای اسنادی‌شده در فرایند ترجمه از انگلیسی به فارسی در چهارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند هالیدی»، فصلنامۀ جستارهای زبانی، شمارۀ 4 (پیاپی 16): 1ـ۲۹.
- اوحدی مراغه‌ای، رکن‌الدین (1307)، جام جم (ضمیمه سال هشتم ارمغان)، به‌اهتمام وحید دستگردی، تهران.
- بیانی، شیرین (1370)، دین و دولت در ایران عهد مغول، چ۲، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- پالمر، فرانک رابرت (1391)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمۀ کوروش صفوی، چ۶، تهران: نشر کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز).
- جرجانی، عبدالقاهر (1368)، دلائل الاعجاز، تعلیق محمود محمد شاکر، قاهره: مکتبة الخانجی.
- جعفری، آزیتا (1388)، توصیف و تحلیل افزوده‌ها در زبان فارسی معاصر: رویکردی نحوی و کلامی، رسالۀ دکتری، استاد راهنما: محمد دبیرمقدم، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- خزاعی‌فر، امید (1383)، «تکیۀ جمله در جملۀ سادۀ فارسی»، نامه فرهنگستان، دورۀ ۶، شمارۀ 4، 30ـ47.
- دبیرمقدم، محمد و کلانتری، راحله (1395)، «بررسی ساخت‌اطلاع جملات پرسشی در فارسی نو با تأکید بر متن»، متن‌پژوهی ادبی، سال بیستم، شمارۀ 67، 51ـ83.
- راسخ مهند، محمد (1384)، «بررسی انواع تأکید در زبان فارسی»، زبان و زبان‌شناسی، دورۀ 1، شمارۀ 1: 5ـ19.
- ــــــ (1387)، «نقش ساخت‌اطلاعی در ترجمه»، پژوهش علوم انسانی، سال نهم، شمارۀ 24، 1ـ17.
- سعدی شیرازی، مصلح‌الدین (1363)، کلیات سعدی، به‌اهتمام فروغی، تهران: امیرکبیر.
- سیدقاسم، لیلا و هادی، روح‌الله (1393)، «بررسی همانندی‌های نظریات عبدالقاهر جرجانی در کاربردشناسی زبان و نقش‌گرایی هلیدی»، ادب‌پژوهی، شمارۀ 25، 111ـ129.
- شفایی، احمد (1363)، مبانی عملی دستور زبان فارسی، تهران: مؤسسۀ انتشارات نوین.
- شکوهی، حسین (1387)، «نقش ساخت‌اطلاعاتی از دید نقش‌گرایی و روانی در ترجمه»، پژوهش زبان‌های خارجی، شمارۀ 50، 83ـ۹۹.
- شکوهی، فریبا (1395)، «انسان کامل»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد اول. به سرپرستی اسماعیل سعادت، چ۲، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- صفا، ذبیح‌الله (1388)، تاریخ ادبیات در ایران (جلد سوم، بخش دوم)، چ۱۴، تهران: انتشارات فردوس.
- طالبیان، یحیی و امین، ندا (1397)، «ارتباط بافت موقعیتی و لایه‌های معنایی زبان در رسالۀ "در بیان سلوک" کتاب الانسان الکامل؛ با تکیه بر رویکرد نقش‌گرایی هلیدی». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال دوازدهم، شمارۀ ۳، 29ـ46.
- طباطبایی، نازنین (1395)، «وضعیت اطلاعی سازه‌های جمله با ترتیب نشان‌دار»، نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال ششم، شمارۀ 11، 133ـ145.
- غزالی، ابوحامد محمد (1409ق)، المنقذ من الضلال، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- مجیدی، ستاره (1390)، «ساخت‌اطلاع در زبان فارسی در چهارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند و دستور نقش‌گرای نظام‌مند و دستور نقش و ارجاع»، ویژه‌نامه نامۀ فرهنگستان (دستور)، شمارۀ ۷، 183ـ۲۰۸.
- محمدی آسیابادی، علی و همکاران (1397)، «بررسی تعلیم و تربیت در آثار عزیزالدین نسفی»، ادیان و عرفان، سال پنجاه‌ویکم، شمارۀ ۲، 291ـ308.
- محمودف، حسن (1365)، «ترتیب توالی کلمات در جملات سادۀ دوترکیبی فارسی»، ترجمۀ احمد شفایی، مجله زبان‌شناسی، سال سوم، شمارۀ ۱ (پیاپی 5)، 53ـ66.
- مدرسی، بهرام (1387)، «ساخت‌اطلاع و بازنمایی آن در زبان فارسی»، ویژه‌نامه نامۀ فرهنگستان (دستور)، شمارۀ 4، 25ـ
- مرادی، محمدهادی و کاظمی، فاطمه (1395)، «دلالت تقدیم و تأخر در سیاق نفی و اثبات از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال پنجم، شمارۀ 1، 91ـ109.
- مرتضوی، منوچهر (1370)، مسائل عصر ایلخانان، چ۲، تهران: مؤسسۀ انتشارات آگاه.
- ـــــــ (1395)، مکتب حافظ (مقدمه بر حافظ‌شناسی)، چ۶، تهران: نشر توس.
- مولوی، جلال‌الدین (1328)، مثنوی معنوی، تهران: چاپ اسلامیه.
- مهاجر، مهران و نبوی، محمد (1393)، به سوی زبان‌شناسی شعر (رهیافتی نقش‌گرا)، تهران: انتشارات آگه.
- نسفی، عزیزالدین (1362)، الانسان الکامل، تصحیح و مقدمه ماریژان موله، چ۲، تهران: انتشارات کتابخانۀ طهوری.
- نیکلسون، رینولد ا. (1358)، تصوف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا، ترجمۀ محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: نشر طوس.
- هلیدی، مایکل و حسن، رقیه (1393)، زبان، بافت و متن (ابعاد زبان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی)، ترجمۀ محسن نوبخت، تهران: انتشارات سیاهرود.
)
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 33
33فروردین 1400صفحه 5-28
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 30 خرداد 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 فروردین 1400